Oproep aan psychologen, psychiaters en artsen in het algemeen (en hen die daarvoor studeren)

Hieronder een appèl van onze O-Buddy Luuk aan wetenschappers om de junkfood- en snack-cultuur in Nederland te helpen ontmantelen.

"Luuk: Psychologen en artsen in actie tegen de junkfood- marketing?"

Hoe komt het toch dat de verzamelde hulptroepen van zorgverleners niet in staat zijn om de vernietigende snoep- en snackcultuur te ontmantelen? Waarom slagen wij er als samenleving niet in om bedrijven en instanties te beboeten, die geld verdienen aan menselijke zwakte? Een boete, die in verhouding staat tot hun jaaromzetten?

Ik heb in 2013 een maagverkleining gehad. Wat heeft psychologie met een maagverkleining te maken? Laat ik mezelf eerst voorstellen: ik ben een man van 72 jaar die al van jongs af aan van snoepen houdt, zowel zoet als hartig. Vóór m’n achttiende kon je m’n ribben op een kilometer afstand tellen, daarna begon ik al snel een buikje te vertonen.

Toen ik zo rond m’n 25e medisch gekeurd moest worden voor de volleybalcompetitie, woog ik 95 kilo. Ik was één meter vijfentachtig, dus mijn Body Mass Index, de BMI, bedroeg ruim 27. Ik werd goedgekeurd maar moest wèl afvallen. Ik hield ook – en hou nog steeds – van fietsen en zwemmen, maar dus óók van snoepen, zoals gezegd: zowel zoet als hartig. Om een lang verhaal kort te maken: op m’n 55e woog ik nèt geen 140 kilo. Mijn diëtiste had me een paar jaar eerder hiervoor al gewaarschuwd, maar ik dacht: “Nee, zo’n vaart zal het toch wel niet lopen?” En geloof me: ik had een heel scala van behandelingen doorlopen, jarenlang: Weight Watchers, diëtisten, een verwijdering van mijn huig en behandelingen voor OSAS oftewel slaapapneu: vetweefsel rond je keel bemoeilijkt ’s nachts de ademhaling. Overgewicht is ook één van de oorzaken van arthrose, het slijten van kraakbeen in gewrichten. En kraakbeen is voor je knieën en enkels wat motorolie is voor een motor. Ik heb een operatie gehad waarbij de achterste drie botten van mijn linkervoet zijn gefixeerd met een metalen schroef van ca. 8 cm. Ook heb ik twee zg. Totale Knieprotheses (kunstknieën) gekregen.

Ik zie de mens als een evenwichtstoestand tussen goed en kwaad. Dat hoef je niet met me eens te zijn, maar laat me even hierop voortborduren. Als klein kind ontwikkel je een geweten. Ik wil me hier even beperken tot het geweten dat betrekking heeft op de gevolgen van je eigen handelen voor jezelf. Het gevolg van deze gewetens-ontwikkeling is – of moet zijn – dat je al opgroeiend leert dat het ene gedrag wèl goed voor je is en het andere niet. Duidelijkheid hierin heb je in gradaties: één keer je handje tegen een gloeiendhete kachel en je doet het nooit meer. Het wordt al iets moeilijker als je ouders de ene keer een snoepje op een pleister leggen en de andere keer tegen je zeggen dat snoepen niet goed voor je is. Dat vereist denkkracht en dat lukt bij de meeste mensen vrij aardig. Maar ik nam mezelf in de maling, al lang vóórdat het hierboven genoemde buikje zich aandiende. Je kent die redeneertrant wel: “Mijn opa rookte elke dag sigaren en hij is zesennegentig geworden”. Ik kan je verzekeren, jezelf in de maling nemen lukt héél lang héél goed.

Nu kan ik van mezelf zeggen dat ik een redelijk stel hersens heb. En als ik na het douchen voor de spiegel stond en ik zag de kilo’s zitten, zei ik natúúrlijk vaak tegen mezelf: “Man, hou daarmee op, je gaat naar de ratsmodee!” Soms ging het dan een paar dagen goed, maar vaak ook niet. Waarom was die prikkel om te snoepen sterker dan m’n angst voor het achteruitgaan van mijn gezondheid? Ik had al snel in de gaten dat piekeren over dat waarom? totaal geen zin had. Psychiatrische hulp wèl, en ook psychomotorische therapie en diverse psychotherapieën. En vervolgens een niet-operatief behandeltraject bij een obesitaskliniek, gedurende vier jaren. Het besef, dat ik met al deze therapieën te laat begon, is nu mosterd na de maaltijd. Alle professionele hulp die ik kreeg, resulteerde in wisselend succes. Mijn vrouw en kinderen drongen aan op een maagverkleining, mijn huisarts raadde het me ook aan. Hij zei tegen me: “Het is niet de vraag òf je suikerziekte krijgt, maar wannéér!” Nóg heb ik toen ruim een jaar getwijfeld maar in 2013 heb ik besloten om de operatie Gastric Bypass (maagverkleining) te laten doen. En daarna tóch weer gejojood. Ik hoop het nu stabiel te kunnen houden.

Maar, zullen jullie misschien denken, waarom dan een oproep aan ons, wetenschappers in de zorgverlening? Ik zeg het ronduit: als het mij lukt om één van jullie ervan te weerhouden om – nu of later – psychologische technieken te misbruiken met het doel mensen tot slecht gedrag te verleiden, dan is mijn missie geslaagd. Psychologische technieken ten behoeve van marketing-doeleinden, dat is waar ik het hier over heb.

Oké, dat was behoorlijk cynisch. En ik zie heel duidelijk m’n eigen valkuilen voor me: ik leg nu de schuld voor mijn eigen fouten bij mijn omgeving neer. Immers, mooie kleurrijke verpakkingen van junkfood liggen toch onder slimme belichting verleidelijk uitgestald in supermarkt-schappen? Marketing-psychologie ten top! Maar als ik me achter die smoes verschuil ben ik weer flink bezig mezelf in de maling te nemen. Of, zoals een diëtiste ooit tegen me zei: “Zeg eens eerlijk: loopt die snoepautomaat naar jóu toe, of jíj naar die snoepautomaat?” ’t Is dus allemaal behoorlijk dubbel…..

Ik had het zojuist over die evenwichtstoestand tussen goed en kwaad. Voor mij en mijn lotgenoten is dat vaak een zware strijd. Als jullie het menselijk gedrag (gaan) bestuderen, gebruik dan alsjeblieft die opgedane kennis om ons een duwtje in de goede richting te geven. Een duwtje is genoeg, 99 procent moeten we zélf doen.

Alle deskundigen op dit gebied zullen je vertellen dat obesitas een multi-factorieel disfunctioneren is. Dus niet: gebroken been – gips erop – en op genezing wachten. Of: angst voor spinnen – en dan elke week naar een foto van een steeds groter spinnetje kijken. Wat precies de factoren zijn die ervoor zorgen dat er in onze westerse maatschappij steeds meer te dikke mensen zijn, daar wordt nog volop onderzoek naar gedaan. Maar het is mijn visie – let wel: ik zeg visie, niet: argument – dat het hard nodig is dat de deskundigen, die vanuit de gemeenschap de mogelijkheden èn de opdracht hebben meegekregen om de volksgezondheid te bevorderen, hun deskundigheid èn de daaruit voortvloeiende macht gebruiken om krachten die de volksgezondheid tegenwerken te ontzenuwen. Hetgeen mij terugbrengt naar mijn openingszin: Hoe komt het toch dat de verzamelde hulptroepen van zorgverleners niet in staat zijn de vernietigende snoep- en snackcultuur te ontmantelen?

Luuk Woltring, Tilburg 19 maart 2024